Küresel tedarik zincirinde yaşanan kırılmalar, havacılıktan yarı iletkenlere ve enerji teknolojilerine kadar uzanan geniş bir üretim hattını tehdit ediyor. Çin’in lisans rejimi, gelişmiş sanayilerin dayandığı en az bilinen ancak en stratejik hammaddelerden biri olan itriyum üzerindeki küresel erişimi temelden sarsıyor. Bu element modern teknolojinin ne kadar kırılgan temeller üzerinde yükseldiğini bir kez daha hatırlatırken kaynakların çeşitlendirilmesinin ne kadar önemli olduğunu gözler önüne seriyor.
Havacılık, enerji ve yarı iletken sektörü risk altında
Çin’in yılın başında ihracat denetimlerini sıkılaştırmasının ardından yüksek performanslı alaşımlar ve ısıya dayanıklı kaplamalarda kritik rol oynayan itriyum için dünya çapında adeta bir yarış başladı. Kısıtlamalar, üretim merkezlerine yönelen tedariki ciddi biçimde daraltırken fiyatları da olağanüstü seviyelere taşıdı. Özellikle havacılık, yarı iletken üretimi ve enerji sistemleri üzerinde baskı ciddi oranda arttı.
İtriyumun benzersiz ısıl ve kimyasal özellikleri, nikel bazlı süper alaşımlar için vazgeçilmez olmasını sağlıyor. Bu alaşımlar jet ve gaz türbini motorlarında dayanıklılığı artırırken itriyum katkılı kaplamalar aşırı ısıya karşı uzun süreli koruma sunuyor. Yarı iletken üretiminde ise ince itriyum oksit tabakaları, yalıtım ve yüzey koruma görevleriyle kritik bir bileşen olarak öne çıkıyor. Ancak element çoğunlukla saf halde bulunmadığı için karmaşık cevherlerden ayrıştırılıyor ve rafinasyon süreci çoğu nadir toprak elementinde olduğu gibi büyük ölçüde Çin’in kontrolünde yürütülüyor. Pekin yönetimi, ABD’nin yeni tarifelerine karşılık olarak nisan ayında itriyum ve altı nadir toprak elementinin ihracatı için lisans zorunluluğu getirmişti. Donald Trump ile Xi Jinping arasındaki görüşmelerin ardından bazı kısıtlamalar askıya alınsa da itriyum üzerindeki denetimler tam olarak gevşetilmedi. İtriyum ticareti yapanlar ise gelinden noktada teslimatların aylarca aksadığını aktarıyor.
Fiyatlar yüzde 4.400 arttı
Tedarikteki aksamalar özellikle Avrupa’da sert hissediliyor. Avrupa’da itriyum oksit fiyatı kilogram başına 270 dolara çıkarak ocaktan bu yana yüzde 4.400 artış gösterdi. Çin iç pazarında fiyatlar şimdilik yaklaşık 7 dolar seviyesinde kalmasına rağmen artış eğilimi sürüyor ve devlet kontrolü sıkı şekilde devam ediyor. Havacılık sanayisi, elementin önemine ilişkin uyarılarını artırmış durumda. Yarı iletken sektöründe de tablo benzer. Büyük üreticiler, tedarik sıkışıklığını “10 üzerinden 9 seviyesinde” olarak tanımlarken, Great Lakes Semiconductor CEO’su Richard Thurston uzun vadede maliyetlerin ve üretim gecikmelerinin kaçınılmaz olduğunu belirtiyor. Ona göre, itriyum eksikliği hızla gerçek bir darboğaza dönüşüyor.
Küresel itriyum piyasasının şeffaf olmaması durumu daha da karmaşık hale getiriyor. Çin dışında ne kadar stok bulunduğuna dair tahminler bir ila on iki aylık tüketim arasında geniş bir aralıkta değişiyor. Bazı tüccarların stokları 200 tondan 5 tona kadar gerilerken, kimi aktörlerin tamamen tükendiği bildiriliyor.
Her şeye rağmen havacılıkta büyük çaplı bir üretim kesintisi şimdilik görülmüyor. Enerji ve ağır sanayi tarafında da tablo karmaşık. Mitsubishi Heavy Industries operasyonlarının şimdilik stabil olduğunu belirtirken, Siemens Energy CEO’su Christian Bruch tedarik zincirini Çin dışına kaydırmaya çalıştıklarını ve süreci yakından izlediklerini söyledi.
ABD’nin itriyumun tamamını ithal ettiği biliniyor ve bunun yüzde 93’ü doğrudan Çin kaynaklı. Bu bağımlılık kısa vadede değişmese de yeni bir yerli üretim girişimi dikkat çekiyor. ReElement Technologies, aralık ayında yıllık 200 ton itriyum oksit üretimine başlamayı, mart itibarıyla bu kapasiteyi 400 tona çıkarmayı planlıyor. Bu hacim, ABD’nin yıllık yaklaşık 470 tonluk talebinin büyük bölümünü karşılayabilecek seviyede. Ancak uzmanlara göre sanayi ölçeğinde üretim kabiliyeti oluşturmak ve rafinasyon uzmanlığını geliştirmek zaman alacak.
Kaynak : https://www.donanimhaber.com/teknoloji-dunyasinda-yeni-kriz-penceresi-itriyum–198756
