İnsan beyninin gelişimi uzun yıllardır “doğumdan yetişkinliğe doğru kademeli bir olgunlaşma, ardından yaşlılıkta yavaş bir bozulma” şeklinde özetleniyordu. Nörobilim alanında bugüne kadar yapılan araştırmalar, beynin çocukluk döneminde hızla büyüdüğünü, gençlik yıllarında bağlantılarını rafine ettiğini ve ilerleyen yaşlarda daha durağan bir yapıya geçtiğini gösteriyordu. Ancak Cambridge Üniversitesi’nde yürütülen yeni bir çalışma, bu geleneksel anlayışın oldukça eksik olduğunu ortaya koyuyor. Nature Communications’ta yayımlanan araştırmaya göre insan beyni yıldan yıla değil, dört farklı noktada dönüşüm geçiyor. Bu dört kırılma noktası, nörolojik olarak insan ömrünü keskin çizgilerle ayrılan beş ayrı döneme bölüyor.
9, 32, 66 ve 83, Beyinde Büyük Dönüşümlerin Yaşandığı Yaşlar
0–90 yaş aralığındaki 3.802 kişinin MRI verilerinin analiz edildiği çalışma, dört farklı yaşta beynin bağlantı yapısında köklü değişikler yaşandığını gösteriyor. Bu yaşlar ise 9, 32, 66 ve 83. Bu dört yaşta insan beyninde büyük değişimler yaşanıyor. Bu keşif, bazı ruhsal rahatsızlıkların başlangıçlarının neden belli yaşlarda yoğunlaştığını da daha iyi açıklıyor.
Araştırmanın en dikkat çekici çıkarımlarından biri ergenlik dönemiyle ilgili. Nörobilim literatürü uzun süredir ergenlik sonrası dönemi 20’li yaşların başlarına yerleştiriyordu. Ancak yeni veriler, beyin ağlarının verimliliğini artıran gelişmelerin 32 yaşına kadar sürdüğünü gösteriyor. Çalışmada 32 yaş, tüm yaşam boyunca görülen “en güçlü topolojik dönüm noktası” olarak tanımlanıyor.
Beyin bu yaşa kadar giderek daha hızlı ve daha etkili çalışan bir bağlantı düzenine kavuşuyor; bu süreçte kullanılmayan bağlantılar budanıyor, sık kullanılan yollar güçleniyor. Çalışmaya öncülük eden Dr. Alexa Mousley, “Ergenliğin (pubertenin başlangıcı fiziksel olarak belirgindir ama ergenliğin bilimsel olarak nerede bittiğini söylemek çok daha zordur. Veriler, bu eşik için 32 yaşın kritik olduğunu gösteriyor” diyor.
Bu aşamadan sonra 32–66 yaş arası dönem, araştırmada “yetişkinlik plato evresi” olarak tanımlanıyor. Beyin hem yapısal hem işlevsel olarak son derece stabil olduğu bu dönemde zekâ, kişilik ve bağlantı kalitesi en dengeli seviyesinde seyrediyor. Buna karşılık 9 yaşına kadar süren çocukluk dönemi, hızlı büyüme ve yoğun sinaptik budanmayla karakterize ediliyor, beyin bu dönemde hem genişliyor hem sadeleşiyor.
66 ve 83, Yaşlılığın İki Kritik Dönüm Noktası
Yeni harita, yaşlanmanın da tek bir iniş eğrisi olmadığını gösteriyor. İlk büyük yaşlanma fazı 66 yaş civarında başlıyor. Bu dönemde beyaz madde bütünlüğü bozulmaya başlıyor, bölgeler arası iletişim zayıflıyor ve beyin belirli sağlık risklerine daha hassas hâle geliyor. Hipertansiyon ve damar sağlığını etkileyen diğer faktörlerin bu dönemde daha büyük rol oynaması da bağlantısal gerilemeyi hızlandırabiliyor.
İkinci kritik eşik 83 yaş civarında ortaya çıkıyor. Bu evrede beyin bölgeleri daha da izole hâle geliyor; bağlantıların genel gücü azalıyor. Araştırmacılar, bu yaş grubunda sağlıklı örneklem bulmanın zor olması nedeniyle verilerin sınırlı olduğunu belirtse de 83 yaşın insan beyninde ikinci bir “kopuş” dönemi olduğuna dair güçlü sinyaller olduğu ifade ediliyor.
Çalışmanın kıdemli yazarı Prof. Duncan Astle, “Hayatımızı farklı dönemlere ayırmayı severiz; ilginç olan, beynimizin de gerçekten bu tür dönemlerden geçtiğini gösteren nörobiyolojik kanıtların ortaya çıkması” diyor. Astle’a göre bu yaklaşımhem ruh sağlığı araştırmalarında hem de nörodejeneratif hastalıkların erken teşhisinde kritik rol oynayabilir.
Kaynak : https://www.donanimhaber.com/insan-beyni-dort-farkli-yasta-dort-buyuk-donusum-geciriyor–198998
