Çernobil nükleer felaketinden geriye kalan en şaşırtıcı izlerden biri, radyokatif bölgede türüyen siyah mantarlar (Cladosporium sphaerospermum) oldu. 1986’daki patlamanın ardından dünyanın en ölümcül bölgelerinden biri hâline gelen Çernobil’de yetişen ve radyasyonu bir tür kaynak gibi tüketen bu siyah mantarlar, şimdi insanlığın uzay macerasında önemli bir rol oynayabilir.
Normalde canlılar için son derece yıkıcı olan iyonize radyasyonun bu mantarların büyümesini hızlandırdığına yönelik bulgular, hem biyoloji hem de uzay araştırmaları için beklenmedik bir kapı aralıyor. Bu hayret verici organizmaların olası kullanım alanları üzerine bir süredir çalışan bilim insanları, bu mantarların gelecekte astronotları kozmik ışınlardan koruyabilecek doğal bir kalkan olarak kullanılabileceğini düşünüyor.
Bu siyah mantarların ortak özelliği, hücre duvarlarında yüksek miktarda melanin bulunması. Bizde UV ışınlarından korunmayı sağlayan aynı pigment, bu mantarlarda iyonlaştırıcı radyasyona karşı adeta biyolojik bir zırh görevi görüyor. Melanin, gelen radyasyonu soğutup enerjiyi dağıtıyor ve hatta bazı araştırmalara göre bu enerjiyi organizmanın metabolizmasına aktarıyor. 2007’de nükleer bilimci Ekaterina Dadachova’nın yaptığı deneyler, melanize mantarların radyoaktif sezyumla karşılaştırıldığında %10 daha hızlı büyüdüğünü gösterdi. Dadachova bu olası mekanizmaya “radiosynthesis” adını verdi: Yani radyasyonla beslenme ihtimali.
Uluslararası Uzay İstasyonu’ndaki Siyah Mantarlar Daha da Hızlı Büyüyor
Henüz bu sürecin kesin biyokimyasal yolu bilinmese de mantarların radyasyonla temas ettiğinde büyüme hızını artırdığına dair benzer veriler yıllar içinde tekrarlandı. Üstelik bu davranış yalnızca Çernobil gibi felaket bölgeleriyle sınırlı değil. 2018’de Uluslararası Uzay İstasyonu’na gönderilen Cladosporium sphaerospermum örnekleri, Dünya’daki kontrol gruplarına kıyasla yaklaşık %21 daha hızlı büyüdü. Bu artışın gerçek sebebi hâlâ araştırılıyor; çünkü kozmik ışınlara ek olarak mikro yerçekimi de mantarların gelişimini etkiliyor olabilir. Yine de deneylerde mantar tabakası altına yerleştirilen ölçüm cihazlarının gösterdiği sonuç çarpıcıydı: İnce bir küf tabakası dahi gelen radyasyonun bir kısmını engelleyebiliyordu.
Bu durum, geleceğin uzay kaşifleri için heyecan verici bir ihtimali gündeme taşıyor. Ay ya da Mars yüzeyinde kurulacak üslerin en büyük problemlerinden biri, astronotların sürekli olarak yüksek enerjili kozmik ışınlara maruz kalacak olmaları. Geleneksel kalkan malzemeleri –örneğin su ya da ağır metaller– oldukça etkili olsa da büyük hacimlerde Dünya’dan taşınmaları hem maliyetleri fırlatıyor hem de lojistik sorunlar yaratıyor. NASA’daki bazı araştırmacılar, mantarlardan büyütülen, hafif ama dayanıklı duvarların hem yaşam alanı hem de radyasyon kalkanı olarak kullanılabileceğini öne sürüyor. Eğer melaninin radyasyon emme yeteneği bu ortamlarda da doğrulanırsa, bu biyolojik yapılar kendi kendini yenileyen, düşük maliyetli bir koruyucu kalkan oluşturabilir. Elbette bu yönde bir atılmadan önce Çernobil mantarlarının gerçekten radyasyon “yiyip” yemediğinin kesin olarak anlaşılması gerekiyor. Ekaterina Dadachov tarafından ortaya atılanradiotropism ve radiosynthesis gibi kavramlar henüz bilim dünyasının geneli tarafından kabul görmüş değil; hatta bazı çalışmalarda melanize mantarların radyasyona yönelmediği ya da büyüme hızında anlamlı değişim göstermediği de tespit edildi. Fakat bugüne kadar elde edilen veriler, bu organizmaların aşırı koşullara uyum sağlayabilme kapasitesinin alışılmışın ötesinde olduğunu açıkça ortaya koyuyor.
Çernobil’in ölümcül enkazında hayat bulan bu siyah mantarlar, bir zamanlar insanlığın en büyük nükleer felaketinin simgesiydi. Şimdi ise ironik bir şekilde, bizi başka bir ölümcül ortamdan –uzayın radyasyon bombardımanından– koruyabilecek doğanın en sıra dışı araçlarından birine dönüşebilirler. İnsanlığın başka gezegenlere attığı ilk adımlar belki de bu karanlık, melanin yüklü organizmaların yardımıyla güvenli hâle gelecek.
Kaynak : https://www.donanimhaber.com/cernobil-in-radyasyon-yiyen-mantarlari-astronotlari-koruyabilir–199192
