Gökbilimciler, evrende şimdiye kadar görülmemiş olabilecek son derece nadir bir kozmik olaya dair güçlü ipuçları elde etti. Bir patlamanın içinde gerçekleşen ikinci bir patlama, ağır elementlerin nasıl oluştuğuna dair mevcut anlayışı kökten değiştirebilecek yeni bir fenomenin, yani “süperkilonova”nın ilk gözlemi olabilir.
Bilinen süreçte büyük kütleli yıldızlar, ömürlerinin sonunda süpernova olarak patlıyor ve karbon ile demir gibi görece hafif elementleri uzaya saçıyor. Buna karşılık, iki nötron yıldızının çarpışması sonucu ortaya çıkan kilonovalar, altın ve uranyum gibi çok daha ağır elementlerin üretildiği nadir olaylar olarak kabul ediliyor. Bu elementler, gezegenlerin, yıldızların ve nihayetinde yaşamın yapı taşlarını oluşturuyor.
2017 yılında tespit edilen ve GW170817 olarak adlandırılan olay, bugüne kadar ışık ve kütleçekim dalgaları birlikte gözlemlenerek doğrulanmış tek kilonova olayı olarak kaydedilmişti.
Hem süpernova hem de kilonova
Şimdi ise araştırmacılar, AT2025ulz adı verilen çok daha karmaşık ve gizemli bir ikinci adayın izini sürdüklerini açıkladı. Bu olay, klasik bir süpernova ile kilonova arasındaki sınırları bulanıklaştırıyor ve teorik olarak öngörülmüş ancak hiç gözlemlenmemiş bir mekanizmaya işaret ediyor. Caltech’ten Mansi Kasliwal, yaklaşık üç gün boyunca bu olayın 2017’deki ilk kilonovaya neredeyse birebir benzediğini ancak sonrasında beklenmedik bir biçimde süpernova gibi davranmaya başladığını söyledi.
Tüm sürecin başlangıcı ise 18 Ağustos 2025’te ABD’deki LIGO ve İtalya’daki Virgo dedektörlerinin zayıf bir kütleçekim dalgası sinyali yakalamasına dayanıyor. Veriler, çarpışan nesnelerden en az birinin tipik bir nötron yıldızından daha düşük kütleye sahip olduğunu gösteriyordu.
Bunun hemen ardından Zwicky Transient Facility, 1,3 milyar ışık yılı uzaklıkta hızla sönümlenen kırmızı bir parlama tespit etti. Bu optik kaynak daha sonra AT2025ulz olarak adlandırıldı. İlk takip gözlemleri, ışığın hızlı sönümlenen ve kırmızı ağırlıklı yapısıyla bir kilonovayı andırdığını ortaya koydu. Ancak beklenmedik bir şekilde parlaklık yeniden arttı, renk maviye döndü ve spektrumda hidrojen izleri belirdi. Bunlar, klasik bir süpernovanın ayırt edici özellikleriydi.
Bu ani dönüşüm, bazı gökbilimcilerin olayı kütleçekim dalgası sinyaliyle ilişkisiz, sıradan bir yıldız patlaması olarak değerlendirmesine yol açtı. Kasliwal ve ekibi ise bu yoruma katılmadı. AT2025ulz, bilinen süpernova türleriyle de, standart kilonova şablonlarıyla da tam olarak örtüşmüyordu. En kritik nokta, kütleçekim dalgası verilerinin Güneş’ten daha hafif kütleli bir nötron yıldızına işaret etmesi oldu. Mevcut yıldız evrimi modellerine göre nötron yıldızlarının kütlesi genellikle Güneş’in en az 1,2 katı civarında başlıyor. Bu sınırın altındaki nesneler, teorik olarak “var olmaması gereken” cisimler olarak görülüyor
Kuramsal çalışmalarda bu tür küçük nötron yıldızlarının iki şekilde oluşabileceği öne sürülüyor. İlk senaryoda, çok hızlı dönen bir yıldız süpernova sırasında iki küçük nötron yıldızına bölünüyor. İkinci senaryoda ise patlama sonrası oluşan yoğun bir madde diski, parçalanarak minyatür bir nötron yıldızı meydana getiriyor.
Columbia Üniversitesi’nden Brian Metzger’e göre bu yıldızlar bir çift oluşturup kütleçekim dalgaları yayarak birleşirse ortaya çıkan olay bir kilonova yerine bir süpernova eşliğinde görülebilir. Bu senaryoda süpernova, iki “bebek” nötron yıldızını doğuruyor. Yıldızlar kısa sürede birleşerek bir kilonova oluşturuyor ancak bu kilonovanın ışığı, genişleyen süpernova enkazı tarafından kısmen gizleniyor. Dışarıdan bakıldığında ise olay, önce kilonova sonra süpernova gibi görünen karmaşık bir ışık eğrisi sergiliyor. İşte bu nedenle AT2025ulz, olası ilk süperkilonova adayı olarak değerlendiriliyor.
Araştırma ekibi, mevcut kanıtların henüz kesin olmadığını vurguluyor. Ancak ZTF, Vera Rubin Gözlemevi, NASA’nın Nancy Grace Roman Uzay Teleskobu, UVEX ve diğer yeni nesil projelerle birlikte, benzer şekilde “maskelenmiş” olayların daha sık yakalanabileceği düşünülüyor.
https://www.youtube.com/embed/YyBjrmXNNmQ
Kaynak : https://www.donanimhaber.com/ilk-superkilonova-gozlemi-patlama-icinde-patlama-tespit-edildi–199820
